Ze zijn onmisbaar, en heel erg onderschat qua belang: stabilizers/verstevigingen die gebruikt worden bij machinaal borduren. Dat laatste kan zijn omdat we er meestal te weinig van weten, en/of maar gebruiken wat voorhanden is. Heel veel vragen kwamen naar mij toe, om hier meer over te vertellen.

Naast het kiezen voor de juiste stoffen bij machinaal borduren (zie les 55 van 3 maart jl) is ook het kiezen van de juiste stablizier/versteviging van groot belang. Als je de genoemde vorige les bekijkt, bij het Custom aanmaken van bv. Fleece stoffen, kun je bij dat menu ‘Stof instellingen – Fleece’ nog kiezen hoe je de benodigde versteviging noemt. Standaard staat dit op Bovenste laag; wegwassen, Versteviging; poly mesh of knipvlies x 2, omdat deze stof op dikte F5 Badstof zwaar gewicht is gezet – de gekozen versteviging hoort daar bij.

Ik vul mijn eigen verstevigingen in; degene die ik aldoor bij deze soort stof gebruik. Ik heb alleen de naam achter ‘Bovenste laag’, en ‘Versteviging’ gewijzigd. Klik dan op ‘OK’ en het staat ingesteld. Handig als ik voor het werken op Fleece stoffen kies, en alles is al ingesteld. Je kunt overigens de verstevigingen bij F1 t/m F8 NIET wijzigen, omdat dat standaard instellingen van V8 zijn.

Nu is het inderdaad handig dat bij de Borduursoftware V8 aanwijzingen gegeven worden voor het gebruik van verstevigingen, maar bedenk wel dat hier standaard waarden aangegeven worden, terwijl er meer mogelijk is, en er zoveel meer soorten stoffen zijn. Belangrijk is dat je naar een aantal zaken kijkt: welke stof, welke versteviging en hoe dicht of open is het borduurmotief(volledig voorzien van vulsteken, alleen satijnsteken (bv. bij appliqué), of bv. Redwork/toile enz. Afwijken van standaard gegevens zal regelmatig gebeuren, als dat het beste resultaat geeft, maar je moet ergens vanuit gaan, toch?

Wat zijn stabilizers of verstevigingen nu precies, welke soorten zijn er en hoe gebruik je ze? Zoveel vragen worden hierover gesteld, dat ik graag mijn eigen ervaringen doorgeef. LET OP: er zijn nog VEEL meer soorten/types dan degenen die ik hier ga bespreken, dus kijk zelf ook goed om je heen welke je kunt aanschaffen (winkel of online) en wat je er mee kunt doen*.

IN HET ALGEMEEN KUN JE ZEGGEN: Bij het machinaal borduren worden borduursteken op een stof/ondergrond gezet. Deze stof/ondergrond wordt A) ingespannen of B) zwevend opgezet. Omdat door het maken van borduursteken de stof/ondergrond kan gaan trekken, wordt aan de onderkant een stabilizer/versteviging gebruikt en (in veel gevallen) een bovenlaag/top versteviging van wateroplosbaar materiaal. Hoe dichter het borduurmotief, hoe steviger de versteviging moet zijn om de borduursteken te kunnen ondersteunen. Op de afbeelding hierboven zie je een dicht motief, opgehaald uit de BERNINA Borduurbibliotheek: FM326, een bloem met niet alleen vulsteken, maar ook stiksteken en satijnsteken daar nog eens overheen: afmeting 91x88mm, steekaantal 17150.

Wat is een dicht motief? Dat is een borduurmotief van 10.000 steken of hoger, afhankelijk van de afmeting – een motief van 10x10cm met 39.000 steken bijvoorbeeld is een heel dicht motief, maar een motief van 25x25cm met 39.000 steken is weer minder dicht. Er zijn zelfs borduurmotieven van meer dan 100.000 steken! Het zijn motieven die veel vulsteken bevatten, veel lagen over elkaar enz.

Wat is dan een luchtig motief? Dat is een borduurmotief onder de 10.000 steken, afhankelijk van de afmeting: sommige kantmotieven, teksten, open borduurwerk enz. Veel borduurmotieven van 10x10cm blijven onder dit aantal zitten. Op de afbeelding hierboven zie je motief 82002-62 uit de Borduurbibliotheek, afmeting 133x133mm, stekenaantal 5430.

De stablizers/verstevigingen die onderop de stof/ondergrond komen te liggen, zorgen er voor dat de gehele in te spannen/zwevende lagen strak genoeg zijn om de steken netjes te laten maken, OOK als de borduurring eenmaal verwijderd wordt, en zelfs bij veelvuldig wassen. De bovenlaag/top versteviging zorgt ervoor dat de te borduren steken niet ineen (hoogpolig) materiaal verdwijnen, maar letterlijk BOVENOP het werk blijven liggen. Het is van het grootste belang dat alle materialen die nodig zijn op de juiste manier ingespannen/zwevend opgezet worden, om een hoge kwaliteit van borduren te bereiken.

Als je alles goed bekijkt en uitzoekt, vindt je in principe vier categorieën stablizers/verstevigingen die bij het machinaal borduren gebruikt worden, waarvan er 3 veel gebruikt worden en 1 wat minder, nl. (Monique Helmstrijd heeft in haar bericht van 20 juni 2017 al wat over verstevigingen (borduurvlies) verteld, al ga ik er hier dieper op in):

1)Cut-away – Weg te halen na borduren door te knippen = rondom het motief op de achterkant. De ‘rest’ van dit materiaal achter het borduurwerk zelf blijft zitten en zorgt voor stabiliteit: het gaat hier dus om een permanente versteviging. Vooral bij kledingstukken of projecten die veel gewassen zullen worden, maar ook bij rekbare stoffen, is het verstandig om dit soort versteviging te gebruiken. Ook als je een vrij ‘dicht’ borduurmotief maakt, kan het handig zijn om deze dikkere soort versteviging te gebruiken, zodat het materiaal na het verwijderen uit de ring na het borduren plat blijft liggen.
Cut-away verstevigingen zijn er van medium tot dik, in wit (het meest gebruikt) en zwart, en sommige soorten zijn strijkbaar. Ze zijn te herkennen aan hun vlies-achtige stevigheid, maar kunnen er ook wafelachtig uitzien, voorzien van structuur (zoals Mesh). Sommigen zijn strijkbaar, anderen plakbaar (zoals Filmoplast). Belangrijk is dat ze stevigheid aan materiaal en borduurwerk blijven bieden, ook na herhaald wassen.
Filmoplast is bv. een Cut-away versteviging, en ook Thermo Appliqué en Mesh

2)Tear-away – Weg te halen na borduren door te scheuren = rondom het motief op de achterkant. De ‘rest’ van dit materiaal achter het borduurwerk zelf blijft zitten en zorgt voor stabliteit, maar minder dan Cut-away: het gaat hier evengoed om een permanente versteviging. Tear-away verstevigingen gebruik je bij stoffen die niet trekken of rekken – er zijn soorten die strijkbaar zijn, maar de meesten niet. Gebruik je 1 laag Tear-away bij een hele dunne stof, dan kan het zijn dat – zodra je dit materiaal rondom het geborduurde motief wegscheurt – de stof rondom het borduurmotief gaat bobbelen/plooien. Gebruik in zo’n geval bv. 2 lagen op elkaar.
Tear-away verstevigingen zijn er van medium tot dik, in wit (meest gebruikt) en zwart. Ze zijn te herkennen aan de papier-achtige of vlies-achtige materialen. Sommige soorten zijn strijkbaar, anderen plakbaar. Deze soort versteviging bied ook na het wassen nog wat versteviging, maar niet zoveel als bij Cut-away: op den duur zal dit materiaal lijken te verdwijnen. Gebruik je 2 lagen Tear-away, scheur dit materiaal na het borduren dan laag voor laag weg, per stuk, om te voorkomen dat je borduurwerk uit elkaar getrokken wordt.
GS-08 is bv. een tear-away versteviging, zodanig van dikte, dat je deze ook voor het borduren op Caps en Canvas (tassen) kunt gebruiken. Ook Auritex-379 is een scheurvlies, iets dunner, en bv. Scheurvlies SV-03.

3)Heat-away – Weg te halen na borduren door hitte via strijken (wordt niet veel gebruikt). ALLES verdwijnt hierdoor, wordt veel bij kantmotieven gebruikt: het gaat hier om een tijdelijke versteviging. LET OP; als je Rayon borduurgaren gebruikt bij dit soort versteviging, kan het zijn dat dit verkleurt door het strijken (dat moet op redelijk hoge temperatuur gedaan worden): wit kan dan bv. ivoor kleurig worden. Als je dat geen probleem vindt, kun je volgens aanwijzingen van de verpakking strijken. Gebruik anders een Polyester borduurgaren, maar blijf uitkijken met TE lang strijken/hitte!

4)Wash-away – Weg te halen na borduren door uit te wassen. ALLES verdwijnt hierdoor: moet wel heel goed gebeuren: het gaat hier om een tijdelijke versteviging. Bij te weinig uitwassen blijft er een deel zitten, wat kan dienen voor opstijven (kantmotieven). Je merkt het als je het niet goed verwijderd hebt, doordat alles nog plakt. Wash-away wordt over het algemeen als topping gebruikt (bij alle structuurstoffen of stoffen met een (hoge) pool), of als inspanversteviging, als het borduurmotief voor applicatie of FSL (Free standing Lace = vrij kant) gebruikt wordt. Je kunt dit materiaal ook gebruiken als onderste versteviging, bij bv. tere stoffen zoals Organza en Tule, als je na het borduren geen residu van de versteviging meer wilt zien, of als je tweezijdig borduurwerk wilt maken (bv. bij een applicatie).
Wash-away is te herkennen aan het doorzichtige materiaal, of semi-doorzichtig, soms ziet het er volledig glad uit, andere soorten zijn wat meer voorzien van structuur.
Je hebt diverse soorten/diktes wateruitwasbare toppings, zoals bv. Madeira Avalon Film, Madeira Avalon Fix, Madeira Avalon Plus, Madeira Avalon Ultra, Solublon 35.

Voor ALLE soorten geldt: ze zijn tijdelijk, alleen voor gebruik bij het inspannen/machinaal borduren zelf, daarna worden ze geheel of gedeeltelijk verwijderd.

Nu weet je iets meer over verstevigingen in het algemeen, maar hoe gebruik je ze nu en bij welke stof? En welke machinenaald kun je er het beste bij gebruiken? Hieronder vindt je een flinke lijst met materialen waar je op kunt borduren, en extra gegevens daarbij om het je wat makkelijker te maken bij het kiezen daarvan. Bedenk echter wel dat dit ‘mijn’ lijst is: je kunt zelf altijd kijken of je het anders gaat doen…het is maar een richtlijn, doe er je voordeel mee.

Aida borduurstof   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp   –   machinenaald embroidery 75/11 of topstitch naald 70/10

Badstof handdoek/gastendoekje   –   Cut-away   –   kies voor medium tot redelijk dichte borduurontwerpen, vermijd Redwork en open borduurwerken: deze zullen in de lussen van de badstof verdwijnen   –   machinenaald embroidery 75/11 (sharp)

Balsa hout   –   Cut-away   –   kies voor luchtige ontwerpen, zoals Redwork, Toile of Vintage, lage steekdichtheid   –   machinenaald embroidery 75/11 (sharp)

Batist   –   Wash-away of Tear-away   –   kies lichte en open ontwerpen, lage steekdichtheid – machinenaald embroidery 75/11

Canvas   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp   –   machinenaald embroidery 75/11 of topstitch naald 80/12

Cap (pet)   –   Tear-away   –   voor teksten/monogrammen en luchtige borduurontwerpen   –   machinenaald embroidery 75/11 (sharp)

Chiffon   –   Wash-away   –   open en luchtige borduurontwerpen   –   machinenaald embroidery 75/11

Corduroy   –   Cut-away   –   kies voor dichte ontwerpen, vermijd open ontwerpen ivm. verdwijnen van steken in de ‘pool’ van de stof  –   machinenaald embroidery 75/11 of topstitch naald 80/12 en 90/14

Denim   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp   –   machinenaald embroidery 75/11 of topstitch naald 80/12

Faux Fur   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp, maar vermijd Redwork of lichte ontwerpen: je zult de hoogpolige haren weg moeten knippen, daar waar het borduurmotief komt, voordat je gaat borduren  –   machinenaald 75/11 (sharp)

Faux Suede   –   Cut-away en bij lichte ontwerpen Tear-away   –   voor elk borduurontwerp, lichte soort vraag om open motieven, zwaardere soort kan dichtere motieven hebben  –   machinenaald 75/11 (sharp): scherpe naald nodig om door deze dikkere stof te komen

Faux Leather   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp, lichte soort vraag om open motieven, zwaardere soort kan dichtere motieven hebben  –   machinenaald 75/11 (sharp): scherpe naald nodig om door deze dikkere stof te komen en slechts kleine gaatjes te maken die naderhand niet meer zichtbaar zijn

Flannel   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp   –   voor elk borduurontwerp   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Fleece   –   Cut-away, voor eenvoudige en lichte ontwerpen Tear-away   –   voor elk borduurontwerp, al zullen Redwork of lijnborduurwerken in de pool verdwijnen   –   machinenaald 75/11 (sharp), of topstitch 80/12 of 90/14

Gabardine   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Gebreide trui/vest   –   Cut-away   –   afhankelijk van het type breisel, kies luchtige borduurontwerpen voor los gebreid materiaal en meer complexe borduurontwerpen voor dichter gebreid materiaal   –   machinenaald embroidery 75/11 (sharp)

Jersey breisel   –   Cut-away   –   lichte tot medium ontwerpen qua dichtheid, of ontwerpen met open delen   –   machinenaald 70/10, 75/11 of 80/12 (sharp)

Kurk –   Cut-away   –   kies voor luchtige ontwerpen, zoals Redwork, Toile of Vintage, lage steekdichtheid   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Leer   –   Cut-away   –   gebruik ontwerpen die speciaal gedigitaliseerd zijn voor leer, of lichte, open ontwerpen   –   machinenaald 80/12 leer

Linnen   –   Cut-away   –   open borduurwerken   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Lint   –   Cut-away   –   kies voor luchtige tot medium borduurontwerpen qua dichtheid   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Minky Plush   –   Cut-away   –   kies voor dichte borduurwerken. Open borduurwerken zullen in de pool wegvallen   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Muslin   –   Cut-away en bij lichte en eenvoudige ontwerpen Tear-away   –   Kies voor open, luchtige borduurontwerpen   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Neopreen   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Nylon   –   Cut-away   –   kies voor luchtige tot medium borduurontwerpen qua dichtheid: appliqué is een goede keuze   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Organza   –   Wash-away   –   voor elk borduurontwerp   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Polyester shantung   –   Cut-away   –   kies voor luchtige tot medium borduurontwerpen qua dichtheid   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Sandwich voor quilt   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp   –   machinenaald topstitch 80/12 of 90/14

Satijn  –   Cut-away voor medium tot dichte borduurontwerpen, Tear-away voor eenvoudige en luchtige borduurontwerpen   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Spandex   –   Cut-away   –   kies voor open ontwerpen, licht en eenvoudig tot medium dichtheid   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Strooien hoed of tas   –   Tear-away of Wash-away   –   voor elk borduurontwerp, afhankelijk van de dichtheid van het materiaal   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Sweatshirt   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Taffeta   –   Cut-away   –   kies voor open en luchtige borduurontwerpen   –   machinenaald embroidery 75/11 (sharp)

T-shirt   –   Cut-away   –   kies luchtige tot medium borduurontwerpen qua dichtheid, afhankelijk van de kwaliteit en dikte van de stof   –   machinenaald embroidery 75/11 (sharp)

Tule   –   Wash-away   –   lichte borduurontwerpen, maar geen redwork (dat verdwijnt in de openingen van de stof)   –   machinenaald embroidery 75/11 (sharp)

Velours   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp, medium tot dicht. Geen open borduurwerken of Redwork: die verdwijnen in de pool van de stof   –   machinenaald 75/11 (sharp), of topstitch 80/12 of 90/14, afhankelijk van de dichtheid van de stof

Velours de Panne   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp, medium tot dicht. Geen open borduurwerken of Redwork: die verdwijnen in de pool van de stof   –   machinenaald 75/11 (sharp), of topstitch 80/12 of 90/14, afhankelijk van de dichtheid van de stof

Vilt   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp   –   machinenaald embroidery 75/11 of topstitch naald 80/12 en 90/14, afhankelijk van dikte vilt

Vinyl   –   Cut-away   –   kies voor luchtig tot medium borduurontwerpen, geen complexe/extreem dichte borduuronwerpen   –   voor elk borduurontwerp, medium tot dicht. Geen open borduurwerken of Redwork: die verdwijnen in de pool van de stof   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Wol   –   Cut-away   –   voor elk borduurontwerp, rekening houdend met het ‘gewicht’ van de wol. Lichtgewicht wol: luchtige ontwerpen   –   voor elk borduurontwerp, medium tot dicht. Geen open borduurwerken of Redwork: die verdwijnen in de pool van de stof   –   machinenaald 75/11 (sharp), of topstitch 80/12 of 90/14, afhankelijk van de dichtheid van de stof

Zakdoekje   –   Cut-away (lichte soort), Tear-away of Wash-away   –   kies voor lichte borduurontwerpen   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Zijde   –   Cut-away bij zware zijde, Tear-away bij lichte en doorzichtige zijde   –   kies voor lichte en eenvoudige borduurontwerpen bij lichte zijde. Meer complexe borduurontwerpen zijn bij zware zijde wel mogelijk   –   machinenaald 75/11 (sharp)

Voor al het bovenstaande van de lijst met stoffen geldt: als het materiaal wat kwetsbaar is, of (hoog)polig, gebruik altijd een Wash-away als topping (bovenop). Bedenk wel dat dit uitgewassen moet worden na het borduren – controleer vantevoren of het materiaal daar tegen kan, en hoe dat het beste uitgewassen kan worden (ook ivm. kleurstoffen).

(Sommige borduursters gebruiken graag een tijdelijke lijmspray om versteviging en materiaal op elkaar vast te zetten, voordat het in de ring gaat, of tijdens het inspannen. KIJK UIT: teveel lijm kan je werk verstoren – dichte stukken lijm kunnen aan de machinenaald blijven zitten, met alle gevolgen van dien. Als je lijmspray (speciaal voor machinaal borduren) gebruikt, doe dat luchtig! Lijmspray wordt vaak gebruik bij applicaties, om de stof op de ondergrond te plakken, zodat deze niet verschuift bij het maken van borduursteken op de randen en in het werk zelf).

Een hele lijst met gegevens, waar je hopelijk iets aan hebt: de kwaliteit van Cut-away, Tear-away, Heat-away en Wash-away hangt af van het merk, en de dikte. Gebruik alleen producten die speciaal voor machinaal borduren gemaakt zijn! Probeer soorten uit, kijk wat het beste resultaat geeft: maak proeflapjes en bewaar ze met alle gegevens erbij, zodat je bij gebruik van dezelfde materialen direct weet wat je moet doen. Denk er ook aan dat je soms een dubbele laag versteviging achter je werk kunt zetten, voor mooier resultaat:beter ‘teveel’ ondersteuning achter je werk dan te weinig…

Kijk je volgende keer weer mee als ik je het verschil laat zien tussen inspannen en zwevend opzetten van je materiaal bij de borduurring, en wat het nut is van de rijgsteek rondom je borduurwerk?

Borduurgroeten
Sylvia Kaptein
www.sylviasartquilts.nl

*Blijf onderzoeken wat je het beste als versteviging kunt gebruiken: merk/type en toepasbaarheid is heel persoonlijk en wordt meestal door ervaring/na oefening gebruikt.