Wat zijn er toch veel prachtige machinegarens voor naaien, patchwork, quilten, appliqueren, (machinaal) borduren, siersteken te maken en combinaties van dit alles. Wie veel met stoffen werkt heeft vaak een enorme voorraad (oudere) garens, maar koopt waarschijnlijk ook veel nieuwe soorten, zeker als je bv. aan mijn beide Crazy projecten via deze BERNINA Blog meedoet.

Kleuren en combinaties van kleuren (multicolor, variegated) trekt enorm aan, en bij een mooie gemêleerde draad zie ik al hoe dit op een bepaald project uit zal komen. Fabrikanten blijven nieuwe soorten ontwikkelen om de naaister, quiltster, machine borduurster (en ook de heren die zich met deze prachtige werkzaamheden bezig houden) meer moois te laten maken. Stalenkaarten met de meest prachtige kleuren kijken je smekend aan: ‘neem me mee’, lijken ze vaak tegen me te zeggen, die mooie garens. En dan ben ik weer verkocht…

Bij het werken met machinegarens wil ik wel vantevoren weten hoe dik het is, welke machine naald ik moet gebruiken en wat betekenen die aanduidingen op de klosjes nou écht… of zelfs, waarom zie ik helemaal geen aanduidingen staan? Hoe weet ik dan hoe dik het is, uit hoeveel draden een machinegaren bestaat enz.

In een eerder bericht op deze BERNINA Blog van 26 januari 2017 heb ik al eens geschreven over wat Weight (Wt) op de klosjes betekent ivm. dikte en welke andere aanduidingen je eventueel op klosjes kunt vinden. ‘Kunt’, want er staat lang niet altijd iets waar je wat aan hebt bij zo’n klosje. Aangezien ik met allerlei soorten garens werk, van diverse firma’s/fabrikanten, zoek ik overeenkomsten maar zie ik ook uitzonderingen. Er is dus eigenlijk geen algemeen/uniform systeem die álle fabrikanten hanteren, wat voor de gebruikers het makkelijkste zou zijn. Terwijl dat wel bestaat: De ene geeft dit systeem aan, de andere heeft z’n eigen systeem, waardoor de verwarring alleen maar grotere wordt. Niet alleen voor mij, maar ook voor veel dames en heren die op de naaimachine werken, gezien het grote aantal vragen dat ik krijg over betere informatie betreft dikte van machinegarens. Ik duik dieper in de materie, ben heel intensief gaan zoeken en kwam veel tegen waarvan ik hieronder mijn uitleg geef, gebaseerd op klosjes/kleine conen machine garens voor de consument (niet voor de industrie/ateliers/grootverbruikers)*.

Eerst even een opfrissertje: Weight (Wt) aanduiding op een klosje = gebruiken we als aanduiding van dikte (diameter). Dit ‘meetsysteem’ wordt vastgesteld door de lengte van 1 gram garen te meten. Als 1 gram bijvoorbeeld 30 meter is, dan is dit Wt 30. Hoe hoger de Wt, hoe fijner het garen. Bij het hierboven genoemde artikel gaf ik aan dat Wt 50 1 kg weegt, omdat bepaalde informatie over Wt in kg aangegeven wordt. Bij die berekening is 50 kilometer = 1 kg, wat neerkomt op 50 meter = 1 gram. De ene firma geeft dus in grammen aan, de andere in kilogrammen. Misschien weet je het nog van basis rekenen: als je meerdere nullen hebt staan, kun je die tegen elkaar ‘wegstrepen’, om de rekensom zo eenvoudig mogelijk te maken. 50 km = 50.000 meter. 1 Kg is 1.000 gram. 50.000-1.000 kan ook 50-1 worden, oftewel 50 meter is 1 gram.

Bij Amerikaanse garensoorten is dit het meest gebruikte systeem om de dikte van een draad aan te geven. Hoe hoger het Wt nummer (of #, waarbij dit tekentje/hekje weer verwarring kan zaaien, want # kan ook aanduiding van Nm zijn) hoe dunner de draad, hoe lager het nummer, hoe dikker de draad. Je ziet ook bij bepaalde garens bv. 40/2 of 40/3 staan, waarbij het cijfer achter de schuine streep het aantal draden aangeeft (2-Ply of 3-Ply) waarvan de einddraad gemaakt is. Vaak werd gewerkt met algemeen Wt 50 voor dunne garens, Wt 40 voor normale garens en W7 30 voor dikke garens. Dit systeem is direct afgeleid van het Gunze Count Standard System, opgezet door garen fabrikanten in Japan, waarbij twee nummers van elkaar gescheiden zijn: het eerste geeft de Wt aan, de 2e dus het aantal Ply (plies). Eigenlijk kun je stellen dat de Amerikaanse garenindustrie de aanduidingen van het Gunze systeem vaak letterlijk heeft overgenomen, waarbij weer geldt dat aanduidingen/dikte van beide systemen niet altijd overeen komen (om het maar weer eens ingewikkelder te maken).

Bij het voorbeeld weegt een 40/2 draad evenveel als een 40/3, qua meter/gram, maar bestaan ze uit 2 of 3 getwijnde/om elkaar heen gewikkelde draden om zo een einddraad te maken. Een 2-draads garen is minder stevig tov. een 3-draads garen: elk is gemaakt voor een bepaald doel. Voor stevige stoffen gebruik je eerder een 3-draads garen dan een 2-draads garen. Getwijnde garens kunnen overigens ook weer uit getwijnde basisgarens bestaan: dus een 3-draads garen kan bestaan uit 3 draden die elk weer uit 2 of drie draden bestaan!)

Een #40/3 is dan overigens zwaarder/dikker garen dan een #40/2: dat kan 50% schelen. Er zitten meer getwijnde draden op de #40/3, waardoor de lengte korter is dan bv. de #40/2 om aan een bepaald gewicht te komen. Op een klosje #40/3 zal dus minder looplengte zitten dan op een klosje #40/2. (Op de afbeelding hierboven zie je naast de aanduiding #40/3 overigens nog ELS Cotton staan. Dat betekent ‘Extra Long Stapled Cotton = katoenvezels van extra lengte, wat vaak een gladder garen oplevert dan bij kort gestapelde katoen).

Als je dit soort garens met een Wt aanduiding wilt gebruiken, kun je in grote lijnen onderstaande tabel hanteren voor je machine**.

Er zijn nog garens die bv. Wt 12 of Wt 8 aangeven, maar die kunnen (meestal) niet meer voor de machine/naald als bovendraad gebruikt worden. Soms gebruikt men die in ‘Bobbinwerk’ oftewel in een speciaal spoeltje, anderen gebruiken het als ‘Couching’ draad = deze dikke draad neerleggen en met een dunne draad overheen werken, of het wordt gebruikt als handgaren.

Daarnaast zie je vaak de aanduiding Tex (T of Tt): dit schijnt volgens de fabrikanten de meest consistente van alle maatvoeringen te zijn. Er wordt een vastgestelde lengte gebruikt om het gewicht van een draad te bepalen. Tex is het gewicht (in grammen) van 1.000m, oftewel 1.000 meter garen weegt 1 gram = 1 Tex. Hoe hoger de tex, hoe dikker het garen (andersom, ten opzichte van Wt!) De omzetting van Tex naar Wt bij bovenstaand klosje is door de fabrikant zelf gedaan en beiden staan vermeld: als je Weight naar Tex wilt omrekenen, is de formule: 1000/tex. Voorbeeld: 40 Wt = 25 tex oftewel 1000 : 40 (maar geen 30; veel fabrikanten ronden een Wt of Tex naar boven af tot een heel getal van 5 of 0).

Het Tex systeem wordt meer in Europa en Canada gebruikt.
Dan is er nog Ticket nummering ( No. / Tkt. ): ook een aanduiding die je tegen kunt komen. Het gaat hier om een commerciële aanduiding van dikte die door de fabrikant zelf is vastgesteld voor oa. naaigarens, en niet te vergelijken is met Weight of Tex! Zo kan bijvoorbeeld een garen Wt 40 heel anders van dikte zijn van Ticket (no.) 40. Wat wel geldt: hoe hoger het ticket nummer, hoe fijner de draad. Hoe lager het ticket nummer hoe dikker de draad.

Sommige fabrikanten gaan van hun eigen materialen/maatvoeringen uit, en geven binnen hun collectie hun eigen dikte aan. Werk je veel met garens van één fabrikant, dan weet je op den duur hoe dik een garen is en kun je daar je machine naald op aanpassen. Maar die aanduiding van dikte is dus niet te vergelijken met Wt. of Tex enz. Soms staat er dan geen aanduiding van het aantal draden die gebruikt zijn om te twijnen, maar alleen een door de fabrikant algemene aanduiding van dikte. Vaak wordt op hun website/bij gareninformatie wel de Tex of DTex aangegeven, zodat je een vergelijking kunt maken. Bijvoorbeeld: No. /Tkt. 120 = 25 Tex. NADEEL: dit staat NIET altijd op de klosjes zelf. Je moet dan écht op een website of op stalenkaarten gaan zoeken om dit tegen te komen. Maar maak dus niet de veronderstelling te denken dat No. 40 of Tkt. 40 hetzelfde is als Wt 40!!!

Het kan voorkomen dat een fabrikant die werkt met No./Tkt. zelf al wel een vergelijking geeft voor DTex (Dtex = Tex x 10) aan: bij het alles-naaigaren van Gütermann bv. staat dit op hun website: 100m, 200m, 5000m en 1000m  klosjes =  no/tkt 100 = Dtex  300(2) waarbij de 2 tussen haakjes 2-ply betekent.

No. 100 is dus in dit geval hun EIGEN aanduiding van dikte, geen Wt. Wil je dit toch voor jezelf omzetten naar Wt? Zet dan eerst Dtex 300 om naar Tex = 30. Dan een rekensommetje (zie hieronder bij ‘Samengevat’): 1000:30 = Wt33,33 oftewel Wt 35, wat dan vaak weer afgerond wordt naar boven, oftewel Wt 40. Vaak heb ik gehoord dat mensen zeggen: dit alles naaigaren is dikte 50: waarop dat gebaseerd is, is niet bekend. Wel is het een garen dat zowel voor top als spoel gebruikt kan worden, en voor middelzware tot zware stoffen/naaien en patchwork geschikt is.
Extra Strong garen = dikker wordt aangeduid met no/tkt 40 = Dtex 750(2). Dan zou dit Tex 75 oftewel 1000:75 = Wt 13,33 zijn, ruwweg Wt14/15 wat eventueel afgerond wordt naar boven = Wt 20. Een veel dikkere draad dus, die veel gebruikt wordt voor dikke sierstiksels, en oa. op de kapnaden van spijkerbroeken.
Beiden zijn vervaardigd van 100% polyester.

Het is lastig om een katoenen draad te vergelijken met een polyester draad, om Rayon te vergelijken met zijde. Katoen bv. bestaat uit natuurlijke vezels, kort of lang, gestapeld, gasiert, gemercericeerd, geverfd ed. Terwijl polyester garen gemaakt wordt door de synthetische vezels op aardoliebasis door middel hitte door smeltspinnen te persen. Het zou net zijn of je appels met eieren (niet eens met peren) vergelijkt. Al staan er vergelijkbare Wt of Tex of Tkt/No getallen, dat wil nog niet zeggen dat ze ook even dik zijn of hetzelfde wegen. Als je wilt vergelijken qua dikte, blijf dan binnen een bepaalde kwaliteit: katoen met katoen en polyester met polyester.

SAMENGEVAT: als je een garen ziet waarop Weight (Wt) vermeld staat, en je wilt weten hoeveel Tex dit is, reken dan om 1000/Weight. Voorbeeld: 1000 : Wt40 = Tex25. Omgekeerd hetzelfde: als je een garen ziet waarop Tex vermeld staat, en je wilt weten hoeveel Weight dit is, reken dan om 1000/Tex. Voorbeeld: 1000:Tex25 = Weight40.

Tot deze drie soorten beperk ik me nu even, want er zijn nog veel meer aanduidingen zoals:
-Commercial Sizes (V), gebruikt voor hele dikke materialen, zoals meubelstoffen, canvas, zeildoek
-Denier (gebruikt voor doorlopende filament garens: 9.000 meter = 1 gram)
-Dtex (Decitex =Tex x10), vaak bij nylon garen en weefsels (denk maar aan panty’s)
-Metric Counting of Number System (Nm = 120/1 betekent 120 meter is 1 gram)
-Ne of NeC of ECC (Cotton Count, laatste is English Cotton Count = 770m tov 450gram = 1 Engelse pond. In Hong Kong bestaat de aanduiding Ne en het aantal plies vaak uit één getal. Ne 60/3 is daar dan NE603, waarbij je weet dat de 3 de aanduiding van 3 ply betekent
en nog een aantal…

Op een bepaald moment is er zoveel verschillende informatie te vinden, dan weet je niet meer waar je op moet letten….Dan nog even een ander belangrijk stukje gereedschap: de machinenaald. Standaard gegeven moet het oog van de naald altijd ca. 40% groter zijn dan de dikte van de draad. Je kunt bijvoorbeeld een #75/11 of #80/12 Universal machinenaald gebruiken voor ‘normale’ garens, maar gebruik je een dikker garen, dan kun je het beste van dezelfde dikte een Topstitch naald gebruiken = veel groter oog. Daarnaast duwt een dikker garende spanningsschijven van je machine meer uit elkaar: hierdoor kan het zijn dat je de bovenspanning iets moet verlagen om zo’n dikkere draad goed door de machine te laten lopen.

Om het jullie makkelijk te maken heb ik een tabel gemaakt met berekening voor Tex, Weight en gebruik machinenaald, zodat je alles wat je hierboven gelezen hebt direct kunt toepassen.

Als laatste nog even het volgende:

• Heb je garens van verschillende fabrikanten/merken tot je beschikking? Leg de begindraden dan los op tafel, en bekijk ze goed. Soms kun je beter ‘op het oog’ bekijken hoe dik of hoe dun een garen is, dan te proberen om een eenheid van Wt, Tex enz. te vinden. Voel aan de draden en kijk bij degene waarvan je weet hoe dik het is en welke naald je er voor (in het verleden) gebruikt hebt, zodat je daar de rest op aan kunt passen.
• Mix je bv. dunne garens (2 bij elkaar, doorvoeren als bij tweelingnaalden, maar door hetzelfde oog van de naald) waardoor je weer een dikkere Wt/Tex krijgt, om zo een blend te maken? Deze manier van werken levert geen stabiele steek op, omdat de garens niet getwijnd zijn, maar losjes om elkaar heen kunnen draaien.
• Houdt niet teveel vast aan de dikte aanduidingen die je kunt vinden op een klosje, maar gebruik het als richtlijn/indicatie. Als je wilt weten of de informatie klopt, kun je dat het beste via informatie van de fabrikant zelf bekijken.
• Bij oudere klosjes/garens uit je verzameling vindt je niet altijd informatie betreft dikte. Leg zo’n draad bij een garen waar je wél informatie van hebt, en vergelijk de diktes.
• Maak proeflapjes – werk langzaam – en probeer garens uit: noteer je resultaten en bewaar dit, met stukjes van de garens erbij.
• Leg een archief van garens aan. Maak een boekwerkje met lange stukken draad, informatie van de fabrikant en alles wat je erbij kunt vinden, noteer daar de machine naald bij die je gebruikt hebt en bewaar dit goed. Zo kun je snel steeds alles terugvinden. Bij aankoop van nieuwe garens kun je dit aanvullen.
• En voor alles geldt: ondervinding is nog steeds de beste leermeester! Veel uitproberen dus!
  

Sylvia Kaptein
www.sylviasartquilts.nl

*De informatie die ik uitgezocht heb komt van diverse fabrikanten, oa. van de garens waar ik zelf mee werk: het gaat er niet of iets wel of niet goed is met aanduidingen op klosjes (wat niets met de kwaliteit van de garens te maken heeft), maar meer om de degene die bepaalde garens gaat gebruiken bewuster te maken van overeenkomsten van info, maar ook verschillen. Uiteindelijk ligt de verantwoording voor het slagen van een project bij degene die daarmee bezig is. Ga niet alleen af op informatie van klosjes of het ontbreken daarvan, neem niet klakkeloos aan wat je denkt te zien of te horen van anderen, maar zoek eventueel zelf de gegevens op internet bij de betreffende firma, of mail/schrijf ze voor meer informatie, als dat belangrijk is voor slagen van het project.

**Ongetwijfeld zijn er meer soorten/variaties in diktes en samenstellingen. Ook hier gaat het om een aantal voorbeelden.

(Met dank aan Wikipedia, Superior Threads, Madeira, Wonderfill en Gütermann)